Alpy to największe i geologicznie najmłodsze pasmo gór fałdowych w Europie. Tworzą łuk otwarty w kierunku południowym, ciągnący się od Zatoki Genueńskiej na zachodnim krańcu po Nizinę Węgierską od strony wschodniej. Długość najwyższych gór naszego kontynentu to około 1200 km zaś szerokość waha się od 135 - 260 km.
Najwyższym szczytem jest masyw Mont Blanc będący jednocześnie najwyższym punktem Europy. Jego wysokość to 4807 m. m.p.m. i jest jednym z 57 europejskich czterotysięczników, z których wszystkie znajdują się właśnie w Alpach. Do najsłynniejszych należą: Dufourspitze, Matternhorn, Jungfrau, Gran Paradiso, Finsteraarhorn oraz Pelvoux.
Średnia wysokość całego pasma to 1400 metrów powyżej poziomu morza. Do historii Alp przeszły przełęcze, które do dziś stanowią łącznik między kolebką kultury europejskiej – Włochami a resztą kontynentu. Wśród wielu nie można pominąć przełęczy Piz Bernina – jednej z najwyżej położonych, zawieszonej na wysokości 4049 m. n.p.m., obu przełęczy św. Bernarda: Wielkiej (2469 m. n.p.m.) i Małej (2188 m. n.p.m.), przełęczy św. Gotharda (2091 m. n.p.m.), Simplon (2005 m. n.p.m.), Mont Cenis (2083 m. n.p.m.) czy przełęczy Brenner położonej na wysokości 1372 m. n.p.m.
Pasmo Alp dzielone jest na dwie podstawowe części: Alpy Zachodnie i Alpy Wschodnie. Granica rozdzielająca góry na dwie części ma przebieg południkowy począwszy od wschodniego krańca Jeziora Bodeńskiego w Niemczech doliną Renu na południe przez przełęcz Splugen kończąc się nad brzegiem Jeziora Como we Włoszech.
Alpy Zachodnie stanowią wyższy i zdecydowanie bardziej zwarty masyw niż część wschodnia. To właśnie ten fragment Alp jest węższy a charakter krajobrazu bardziej typowy dla wysokich gór. Bardziej szczegółowy podział wydziela w ramach Alp Zachodnich dwie strefy: wewnętrzną i zewnętrzną.
Pierwsza z nich jest wyższa, zbudowana ze skał krystalicznych, bardziej odpornych na niszczenie. Zalicza się do niej: Alpy Nadmorskie, Alpy Kotyjskie, Alpy Graickie, Alpy Delfinackie, , Alpy Sabaudzkie, Alpy Pennińskie, Alpy Lepontyńskie, Alpy Berneńskie oraz Alpy Glarneńskie. Strefa zewnętrzna, zbudowana z mniej odpornego materiału jest niższa, a jej krajobraz jest łagodniejszy. Zalicza się do niej wapienne i fliszowe: Alpy Prowansalskie, Alpy Delfinackie, Alpy Sabaudzkie oraz szwajcarskie Prealpy.
Alpy Wschodnie, generalnie zbudowane w większej części z mniej odpornych materiałów i mają łagodniejszy charakter rzeźby. Ta większa powierzchniowo część Alp składa się z trzech stref: krystalicznej, położonej centralnie w stosunku do dwóch zewnętrznych stref wapiennych.
W skład strefy krystalicznej wchodzą następujące masywy: Alpy Retyckie, Wysokie i Niskie Taury, Alpy Noryckie i Alpy Kitzbuhelskie. Do północnej strefy wapiennej zalicza się Alpy Algawskie, Tyrolsko - Bawarskie Alpy Wapienne, Alpy Salzburskie oraz Alpy Dolnoaustriackie, południową zaś stanowią: Alpy Bergamskie określane także mianem Alp Lombardzkich, Dolomity, Alpy Karnickie, Karawanki, Alpy Julijskie wreszcie Alpy Kamnickie.
Najwyższe góry Europy położone są na terenie siedmiu krajów. Są to: Szwajcaria, Austria, Francja, Włochy, Niemcy, Słowenia oraz niewielki Lichtenstein.
Ukształtowanie terenu
Współczesna rzeźba Alp to wynik działania wielu nakładających się na siebie procesów, wśród których fałdowanie z pewnością jest najważniejsze, ale nie jedyne. Wypiętrzone góry ulegały niszczącej działalności wiatru oraz wód płynących, opadowych i podziemnych.
Do tego doszła w plejstocenie – okresie ery kenozoicznej - niszcząca działalność lodowca. Alpy zostały czterokrotnie zlodowacone. Każde zlodowacenie doczekało się swojej nazwy i tak, zgodnie z kolejnością następowania od najstarszego, mówi się o zlodowaceniach: gunz, mindel, riss, wurm. Największy powierzchniowo miały zasięg zlodowacenia: mindel i riss.
Niszcząca i budująca działalność lodowców doprowadziła do powstania wielu form, wśród których wymienić należy doliny u-kształtne, doliny zawieszone, kary, cyrki, moreny czołowe, boczne oraz denne, jeziora polodowcowe, mutony czy też piaszczysto-żwirowe sandry.
Miąższość pokrywy lodowej w Alpach dochodziła nawet do 2000 metrów. Spływające dolinami lodowce wypłynęły poza nie i utworzyły pokrywy lodowcowe. Dzięki temu można mówić o rzeźbie Alp jako o typowej rzeźbie glacjalnej. Często określenie „rzeźba alpejska” jest traktowana jako synonim rzeźby glacjalnej, czyli polodowcowej.
Wśród głównych obszarów zlodowacenia w Alpach wymienia się: masyw Mont Blanc, Alpy Berneńskie, Alpy Pennińskie, Alpy Graickie, Alpy Retyckie oraz Wysokie Taury. Współczesne zlodowacenie w Alpach zajmuje powierzchnię około 4000 km2, z czego ponad 60% pokryw lodowych znajduje się w Alpach Zachodnich.
W strefach wapienno-dolomitowych, obecnie zlodowaconych w znacznie mniejszym stopniu, ważną rolę odgrywają zjawiska krasowe. Skały tej strefy, podatne na działanie wody z dwutlenkiem węgla, ulegają przeobrażeniom tworząc tak charakterystyczne dla krasu formy jaskiń, żeber, głęboko wciętych dolin rzecznych, stoliw górskich, turni czy baszt skalnych. Ze zjawiskami krasowymi najczęściej można spotkać się w Alpach Delfinackich (gdzie znajduje się jedna z najgłębszych jaskiń – jaskinia Berger) czy w Alpach Prowansalskich.
Klimat
Alpy to region o skomplikowanej sytuacji klimatycznej. Położenie na styku dwóch głównych stref klimatycznych: klimatu umiarkowanego i śródziemnomorskiego powoduje duże zróżnicowanie warunków na północnych i południowych stokach tego łańcucha górskiego. Trzeba mieć na uwadze także fakt, że, ze względu na swoją wysokość, Alpy stanowią barierę oddzielającą obie strefy, a same charakteryzują się astrefowym klimatem górskim.
Klimat górski panujący w samych Alpach uzależniony jest nie tyle od strefy, w której się znajduje, co od wysokości nad poziomem morza. W Alpach odnotowuje się średni spadek temperatury 0.6 st. C na każde 100 metrów. Stąd prosty wniosek: im wyżej tym bardziej odmienny od występującego u podnóży klimat, zdecydowanie surowszy.
Dla pełnego obrazu należy wspomnieć także o lokalnych różnicach klimatycznych. Doliny alpejskie o przebiegu w kierunku południowym mają klimat łagodniejszy i wilgotniejszy od tych o przebiegu wschodnim. Zaleganie śniegu w tych pierwszych jest zdecydowanie krótsze, za to nasłonecznienie dłuższe w skali roku.
Zróżnicowany jest także rozkład opadów. Najniższe wartości odnotowuje się w dolinach, z których najsuchsze nie przekraczają wartości 500 mm w ciągu roku. Największe wartości opadów występują w Alpach Zachodnich: od 3000 do 4000 mm przy czym największe występują na wysokości od 2300 do 2800 m. n.p.m. Powyżej tej wysokości ilość opadów znowu maleje. Powyżej wysokości 2500 m. n.p.m. przeważającą formą opadów jest śnieg lub wychłodzony deszcz. W Alpach Wschodnich wartości opadów są niższe a ich maksimum nie przekracza 3000 mm w roku.
Granica wiecznego śniegu, czyli minimalna wysokość powyżej której więcej śniegu spada niż go topnieje, uzależniona jest od ekspozycji stoku gór. Na stokach północnych granice te wyznacza wysokość 2500 m. n.p.m. a po stronie południowej warunki sprzyjające do powstawania lodowców zaczynają się średnio od wysokości 3200 m. n.p.m.
W Alpach występuje także charakterystyczny wiatr regionalny. Przykładem może być fen – ciepły i suchy wiatr południowy wiejący zimą i wiosną. Jego obecność powoduje wzrost temperatury w dolinach i kotlinach i przyspiesza procesy wegetacyjne. Odmienny w swoim charakterze jest mistral – północny wiatr przynoszący południowej Francji ochłodzenie i lokalnie znaczne spadki temperatury. Do wiatru lokalnego zalicza się także wiatr dolinny o zmiennym przebiegu dobowym: nocą schodzi stokami z gór w doliny, a w ciągu dnia wieje w odwrotnym kierunku powodując powstawanie lokalnego mikroklimatu dolin alpejskich.
Ze względu na swój klimat, pomimo położenia w strefie umiarkowanej i podzwrotnikowej, Alpy należą do najchłodniejszych miejsc w Europie. Absolutne minimum temperaturowe to – 53 st. C.
Historia
Alpy od wieków stanowiły granicę kultur w Europie. Po ich południowej stronie rozwijał się starożytny Rzym, po strony północnej znajdowały się barbarzyńskie plemiona Germanów. Na terenie samych zaś Alp zamieszkiwały niezależne plemiona Helwetów.
Alpy zaistniały w historii dzięki kartagińskiemu wodzowi – Hannibalowi Barakowi. W czasie Drugiej Wojny Punickiej między Rzymem a Kartaginą, w roku 217 p.n.e., na przełomie jesieni i zimy przekroczył góry wykorzystując przełęcz Cenis prowadząc ze sobą 12 słoni.
Najwyższe góry Europy nie oparły się także ekspansji Cesarstwa Rzymskiego. W 58 r. p.n.e. Juliusz Cezar podbił Helwetów na terenie obecnej zachodniej Szwajcarii. Wschodnią część obecnej Szwajcarii zorganizowano w osobną prowincję rzymską – Recję. Po upadku Rzymu Alpy przechodziły z rąk do rąk wielu plemion barbarzyńskich. W średniowieczu w XI i XII wieku obszar Alp został w większości włączony do Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Schyłek tego samego okresu przynosi Alpom pierwsze państwo niezależne od władzy cesarstwa. W dniu 1 sierpnia 1291 roku trzy kantony zawarły przymierze przeciwko rządzącym w cesarstwie Habsburgom i dały początek Związkowi Szwajcarskiemu. Z tego okresu pochodzi też wielki bohater Alp – Wilhelm Tell.
Dzięki umocnieniu się pozycji Szwajcarii i polityki, którą prowadziła, w Alpach zapanował pokój. W wieku XVII i XVIII góry zwiedzane są w ramach tak zwanych Grand Tour przez młodzież z Wysp Brytyjskich. Ukuł się zwyczaj wysyłania przyszłych dziedziców angielskich fortun na kontynent europejski w celu nabycia ogłady, zapoznania się z kulturą, a także nowinkami technicznymi i ekonomicznymi z innych regionów. Docelowym krajem były Włochy. Trasa z reguły wiodła przez Paryż, następnie Szwajcarię, gdzie zatrzymywano się na parę dni lub tygodni, by potem dotrzeć do Wenecji, Florencji czy Rzymu.
Pierwsze wysokogórskie wycieczki i wyprawy rozpoczęły się dopiero w połowie wieku XIX. Pierwszy klub alpejski założono w Wielkiej Brytanii w 1857 r. Potem przychodzi kolej na Włochy, Szwajcarię i Austrię, gdzie kluby powstały w tym samym 1863 roku. W końcu w 1874 r. powstaje klub także we Francji. Już w roku 1786 pokonano najwyższy szczyt Alp – Mont Blanc. Pozostałe poddały się niewiele później. W 1855 grupa siedmiu śmiałków dotarła na szczyt Matterhornu. W wiek dwudziesty Alpy weszły już jako istotny region turystyczny. Znalazło to swoje potwierdzenie już w 1924 roku, kiedy to odbyły się pierwsze w historii zimowe igrzyska olimpijskie i to właśnie w Chamonix. Po tych igrzyskach zimowa stolica sportu wracała w Alpy jeszcze wiele razy.
Travelplanet.pl
