7 maja 2021 roku mija 44. rocznica śmierci Stanisława Pyjasa – studenta filologii polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim i działacza opozycji antykomunistycznej. W tym ważnym dla współczesnej historii dniu Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki przedstawia książkę poświęconą analizie okoliczności śmierci krakowskiego studenta – Wokół sprawy Pyjasa.

Pyjas zginął w Krakowie przy ulicy Szewskiej 7 w 1977 roku w niejasnych okolicznościach. Jego tragiczna śmierć wyzwoliła nastroje opozycyjne wśród studentów i doprowadziła do utworzenia Studenckiego Komitetu Solidarności w Krakowie – pierwszej organizacji akademickiej, której celem był sprzeciw wobec panującego systemu.

Publikacja „Wokół sprawy Pyjasa” opisuje pejzaż społeczno-kulturowy czasów Gierka i przywołuje różne teorie próbujące wyjaśnić okoliczności śmierci Stanisława Pyjasa. Przedstawia także szeroki kontekst tamtych wydarzeń, za tło mając przyjaźń trzech studentów, których nazwiska dzisiaj znamy z pierwszych stron gazet.

„Trzej studenci – dzięki niezależnej literaturze, poczuciu humanistycznej wolności i ambicjom twórczym – unosili się ponad codzienną komunistyczną rzeczywistością. Była to dla ówczesnych studentów polonistyki klasyczna ucieczka wzwyż. Jednak rzeczywistość polityczna dała o sobie znać i dramatycznie wpłynęła na ich życie. Jeden „stał się” Bronkiem Wildsteinem, drugi Leszkiem Maleszką, a trzeci – Staszek Pyjas – przeistoczył się w mit. Każdego zdefiniowało coś innego. Bronisława – nienawiść tropiciela, Lesława – współpraca z SB, a Stanisława – tragiczna śmierć” – pisze redaktor publikacji, dyrektor Bunkra Sztuki, Maria Anna Potocka.

Książka zawiera teksty Liliany Batko-Sonik, Andrzeja Kłoczowskiego*, Jana Kołodzieja*, Cezarego Łazarewicza, Lesława Maleszki*, Marii Anny Potockiej, Stanisława Pyjasa, Andrzeja Romanowskiego, Pawła Sękowskiego, Bogusława Sonika, Joanny Szczęsnej, Adama Szostkiewicza, Róży Thun*, Jana Widackiego oraz Adama Zagajewskiego (*teksty opracowane przez M.A.Potocką na podstawie rozmowy).

Do publikacji udało się pozyskać wypowiedź Lesława Maleszki, który zgodził się porozmawiać z dyrektor Galerii, Marią Anną Potocką. Maleszka – który przyznał się do inwigilowania Pyjasa i jego środowiska działając pod pseudonim „Ketman” – do tej pory odmawiał udzielania wywiadów.

W 2020 roku historia Pyjasa pojawiła się w Galerii Bunkier Sztuki w rozbudowanej pracy Doroty Nieznalskiej pod tytułem Sprawa Stanisława Pyjasa. W zapowiadanej tu publikacji przedstawiamy wizualizację tej wystawy zaprojektowaną przez artystkę.

Praca Doroty Nieznalskiej Sprawa Stanisława Pyjasa oraz portret Stanisława Pyjasa autorstwa Beaty Stankiewicz zostały zakupione do Kolekcji Bunkra Sztuki.

Na okładce: Beata Stankiewicz, Pyjas, 2021, olej / płótno, 30 × 40 cm, Kolekcja Bunkra Sztuki [obraz reprodukowany w wersji czarno-białej]

Wokół sprawy Pyjasa
Redakcja: Maria Anna Potocka
Teksty: Liliana Batko-Sonik, Andrzej Kłoczowski*, Jan Kołodziej*, Cezary Łazarewicz, Lesław Maleszka*, Maria Anna Potocka, Stanisław Pyjas, Andrzej Romanowski, Paweł Sękowski, Bogusław Sonik, Joanna Szczęsna, Adam Szostkiewicz, Róża Thun*, Jan Widacki, Adam Zagajewski
*teksty opracowane przez M.A.Potocką na podstawie rozmowy.
© Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki
Kraków 2021
ISBN 978-83-62224-85-2